Lámisvuođabálvalusat
(Vammaispalvelut pohjoissaameksi - Om funktionshinderservice på nordsamiska)
Lámisolbmuide lágiduvvojit bálvalusat sosiálafuolahuslága ja lápmásiidbálvalanlága ja čálgováddolága vuođul. Lámisolbmo bálvalusdárbu čielggaduvvo bálvalusdárbbu árvvoštallamis, man vuođul sutnje ráhkaduvvo bálvalusplána.
Iešguđetlágan bálvalusaid mieđiheami eavttut leat meroštallojuvvon lágas.
Oassi bálvalusain gullet gielddaid earenoamáš lágidangeatnegasvuođa ollái. Lámisolbmuin lea dáid bálvalusaide subjektiivvalaš vuoigatvuohta. Dát mearkkaša, ahte gielda galgá álot mieđihit ohccojuvvon bálvalusa, juos bálvalusa oažžuma eavttut divvet.
Gieldda almmolaš lágidangeatnegasvuođa ollái gullevaš bálvalusat fas leat čatnosis mearreruhtii. Mearreruhtii čadnojuvvon bálvalusat juolluduvvojit gieldda várren mearreruđa olis indiviida dárbovihkkedallama vuođul.
Go eiseváldi addá bálvalussii guoski mearrádusa, áššehas sáhttá ohcat dasa rievdadusa.
Lágat
Lámisolbmuid bálvalusat lágiduvvojit Suomas vuosttaš sajis sosiálafuolahuslága (1301/2014) vuođul.
Juos sosiálafuolahuslága dahje eará almmolašlága mielde bálvalusat eai leat lámisolbmui doarvái dahje heivvolaččat, bálvalusat lágiduvvojit lámisvuođabálvaluslága (380/1987) vuođul.
Lámisvuođalágas (519/1977) meroštallojuvvon sierrafuolahus addojuvvo olbmuide, geaid čálgan dahje vuoiŋŋalaš doaibman leat eastašuvvan dahje heahtašuvvan riegádanviđá dahje čálganagis ožžojuvvon buohcuvuođa dahje váttu dihte. Vai sáhttá oažžut sierrafuolahusa, eaktuduvvo lassin ahte olmmoš ii sáhte oažžut iežas dárbbašan bálvalusaid eará lága vuođul.
Sámiid vuoigatvuohta iežaset gillii ja kultuvrii
Suoma vuođđoláhka dorvvasta sámiide vuoigatvuođa eamiálbmogin doalahit ja ovddidit iežaset giela ja kultuvrra.
Lámisolbmo galgá bálvalit ja bálvalusat galget lágiduvvot vuhtiiválddi su eatnigiela (láhka bálvalusain ja doarjjadoaimmain, mat lágiduvvojit lámisvuođa vuođul, 7 §)
Mot ollašuhttit sámiid vuoigatvuođaid iežaset gillii ja kultuvrii
Sámegielat áššiiddikšuma galgá viggat addit sámegielat olbmui dikšun láhkai. Juos dát ii vejolaš, sáhttá geavahit dulkoma. Dulkon lea álot áššehassii nuvttá. Eiseváldi fuolaha goasttádusaid lassin maiddái dulkka diŋgomii laktáseaddji praktihka ordnestallamiin.
Sámedikki bajásdoallá listtu sámegielat dulkkain ja jorgaleddjiin.
Jorgaleaddjit ja dulkkat (Sámediggi)
Giela lassin maiddái kultuvrras ja dan vuhtiiváldimis lea dehálaš rolla.
Gielalaš vuoigatvuođat ruovttuguovllus
Sámiin lea álot vuoigatvuohta geavahit iežaset válljejumi mielde sáme- dahje suomagiela, go sii dikšot áššiid eiseválddiid olis sámiid ruovttuguovllus. Sámiid ruovttuguvlui gullet Anár, Eanodat, Ohcejohka ja Soađegili gieldda davvioassi.
Vaikko sámegielat olmmoš máhtášii maiddái suomagiela, eiseváldi galgá dattetge bálvalit olbmo sámegillii, juos dát nu háliida.
Gielalaš vuoigatvuođat ruovttuguovllu olggobealde
Maiddái sámiid ruovttuguovllu olggobealde sámiin leat gielalaš vuoigatvuođat. Sámi giellalágas logahallojuvvojit máŋggat sámiid ruovttuguovllu olggobeale báikkálaš ja riikkaviidosaš eiseválddit, geain lea geatnegasvuohta lágidit bálvalusa sámegillii. Sámiid ruovttuguovllu olggobealde vuoigatvuohta geavahit sámegiela lea ráddjejuvvon olbmo iežas áššái dahje áššái, mas son gullojuvvo.
Dihto diliin sápmelaččas lea vuoigatvuohta oažžut jorgalusa nuvttá su áššái guoski áššegirjjiin. Vuoigatvuohta lea dušše dain eiseválddiid olis, maidda Sámi giellaláhka (1086/2003) heivehuvvo.
